سلوک عرفای اسلامی

کتاب الاسری الی مقام الاسری به قلم عارف کبیر و چهره برجستۀ عرفان اسلامی جناب شیخ اکبر محی الدین بن عربی کتابی پیچیده است که به دلیل همین پیچیدگی بسیار،هیچ شارحی در جهت شرح آن اقدام نکرده است.این کتاب در چند بخش تدوین شده است،بخش اول که به نوعی مقدمۀ کتاب محسوب می شود،از باب سفر قلب و عین الیقین و صفت روح کلی،باب حقیقت،باب عقل به باب نفس مطمئنه ختم می شود.بخش دوم،مراحل مختلف سیر در آسمانهای هفتگانه معناست.بخش سوم ،موقعیتها و مکانهایی عالی در سیر و تکامل روح و نفس بشری است.تا به بخش مناجات ها می رسد.معمولأ تصور می شود که مناجات فقط مخصوص بندگان است،اما در این کتاب در برخی موارد جملات مستقیم از سوی حضرت خداوند نقل شده و این معنای اصلی مناجات را بیان می دارد.مناجات یعنی این که کسی،دیگری را به سوی خود دعوت کند و این می تواند هم از سوی بنده به خداوند،یا به عکس باشد.بنابراین در بسیاری از مناجات ها خطاب و پیام از سوی خداوند منان است.

در بخش آخر اشارات آدمیه،موسویه،عیسویه،ابراهیمیه،یوسفیه،محمدیه است.در این بخش نکته ها و تذکرهایی هست که می بایست به آنها توجه می شد و به عبارتی این نکات نشانه و مشخصه ای از آن بزرگواران است.

در شرح کتاب حالات و موقعیت هایی بود که قابلیت بیان عام آن وجود ندارد،تنها می توان اشاره کرد که اساس کار در شرح این کتاب شریف همان بوده است که جناب محی الدین با آن جوان داشته است.جناب محی الدین عربی پس از ورود به دمشق، در یکی از مساجد،با جوانی خوش سیما روبرو شد که نام وی محمد و تنها فرزند خانواده ای متدین بوده است.پدر او وضع متوسطی داشته و در بازار با شغل ساختن دلو و سطل،امرار معاش کرده است.محمد در آن ایام کلاس های تعلیم و تفسیر قرآن داشته،که جناب محی الدین هم بعد از آشنایی با او در برخی جلسات شرکت می کند.در آنجا تصور می کند که آن جوان چندان قدرتمند نیست،اما پس از بحث های خصوصی ، پی به عوالم معنوی او می برد،آن جوان محی الدین را سیر می دهد.این کار حدود 8 ماه به درازا می کشد که روزانه 8 ساعت برای این کار اختصاص می یابد.محی الدین در آن زمان ناچار است کتاب را به نوعی بنویسد که تصور شود بحث ها مربوط به اوست،اما این بحث ها عمدتأ مربوط به آن جوان و یکی از اولیای الهی در دوره های بعد بوده است.چنان که در مقدمه هم اشاره می کند،که این کتاب برای وارثان سنت پیامبران و فرستادگان است،این فرد از نزدیکان اهل بیت(ع) و حضرت صاحب(عج) به حساب می آمده و بنابراین به نظر این بنده،کل و اساس کتاب به هیچ وجه ارتباطی به جناب محی الدین ندارد و وصف حال ایشان نبوده است.زیرا در هنگام سیر دادن فردی،سیر دهنده انرژی می دهد.سیر کننده موضوع را دیده و توضیح می دهد.گاهی ممکن است منظور سخن و گفتگو مبهم و نارسا گردد.به هر حال جناب شیخ،در پایان سیر و بنا به انجام وظیفه آن را مکتوب کرده و به یادگار نهاده اند.مباحثی که در این کتاب مطرح شده،با نظر برخی از عرفا و فلاسفه هم مطابقت ندارد،زیرا نظرات اظهار شده توسط آنان عمدتأ ریشه در تاریخ آن علوم و برداشت های شخصی آنان دارد.امّا این کتاب در ارتباط مستقیم و کشف جناب محی الدین بوده و بنابراین می تواند مدرکی در باب سیر و سلوک و مسایل خودسازی و شرح برخی اسرار باشد،به ویژه آن که در این کتاب بخشی از مسایل وارثان دین پیامبر اکرم(ص) هم طرح و بیان شده است.

نکتۀ مهم دیگری که در این کتاب وجود دارد،اشارات و بیاناتی است که در باب مقام حضرت علی(ع) و حضرت فاطمۀ زهرا(س) و نیز شأن و جایگاه عظیم امام همام بزرگوار حضرت صاحب(عج)بیان شده است.یک نکتۀ جالب دیگر،در برخورد آن صدیقۀ مکرمه با سالک در باب توضیح در مقام مولا(ع) است،که در متن به آن اشاره شده است.

یک ویژگی بارز و مهم این کتاب در مقایسه با سایر کتب عرفانی آن است که کتب عرفانی معمولأ بالاترین مقامات و مراحل در عرفان را فنای در حق می دانند،اما در این کتاب از مقامات و مراتبی یاد شده است که تا کنون طرح و بحث نشده است و انشاءا... که راهگشای حرکت سالکان خواهد بود.

در بخش اعظم مناجات ها و بیانات در باب توصیف سالک،نظر اصلی به آن جوان و آن وارث بعدی بوده و نظری به جناب محی الدین نداشته است.

توضیح کتاب با بیانی ساده و بی پیرایه است،تا مناسب حال همۀ مؤمنان باشد و تا حدی که مورد نیاز بوده،پرده از برخی از اسرار برداشته شده،امّا تعدادی هم به کنایه بیان شد تا برای اهل آن سودمند افتد و برخی نیز بر جای ماند که تا دوره ای دیگر بحث و طرح شود.

از خداوند منان طلب و درخواست داریم که در ظهور آن یگانه،امام معصوم،که خود نوری الهی و در پردۀ انوار است،تعجیل فرمایند.این دعا برای همۀ مؤمنان و مسلمین مفید است.زیرا که دل ها،عقول و قلوب آنان را برای ظهور آماده خواهد ساخت.

ختم کلام،یک فقط یک است،یک با یک بعد از یازده و هر دو با یازده و هر دو بر یازده از ازل تا به ابد،یازده با بعد آن از یازده و همه با یک و یک تنها،و همه سّر گردش جهان در همه دوران هاست.

منبع : کتاب اسم اعظم (جهان در پناه یازده)،علی باقری(ح - ن)،پیشگفتار کتاب

تهیه و تنظیم : محسن سپهوند