نکته هایی در مورد ریاضت
ریاضت، موانع و برنامه های آن
گاهی سالک بعد از گذراندن مراحل ابتدایی سیر و سلوک و احیاناً دیدن و یا حس کردن تغییرات مثبتی در وجود خود، فریب می خورد و فکر می کند که شیطان را از خانۀ دل بیرون رانده است. وهم و خیال چون دزدان رهزنی هستند که گاهی پنهان شده ولی به ناگاه. یورش می برند. سالک با مجاهده و ریاضت باید آن گونه آرامش یابد که دیگر خیالها و پندارهای شیطانی نتوانند علیه او قیام کنند و او را پریشان سازند. در سیر و سلوک عرفانی، کارها و ذکرها همیشه نتیجۀ ثابت و یکسانی ندارند. زمینۀ اصلی در استعداد و قابلیت افراد است که این مسئله در ریاضت هم صادق است. نباید انتظار داشت که نتیجه ریاضت برای همه سالکان یکسان باشد و مشاهدات آنان همیشه با یکدیگر تشابه کامل داشته باشد، زیرا همانطور که قبلا خاطر نشان کردم انسانها متفاوتند.
موانع ریاضت
1 – مدعیان دروغگوی ریاضت پیشگی، همواره راهزن اهل سیر و سلوک بوده اند. تشخیص آن چگونه است؟ اهل سیر و سلوک حقیقی دو نشانۀ آشکار دارند؛ یکی اینکه هیچ گاه در مسیر گناه و خلاف دین اسلام، کاری انجام نمی دهند و دیگر اینکه نشستن در مجلس آ نها و در حضورشان، التهاب درونی در دیگران پدید می آورد.
2 – سالک هیچ گاه نباید احساس برتری و خودخواهی داشته باشد که این آفت جلوی حرکتهای بعدی و رشد او را خواهد گرفت. هر چه سالک به دست می آورد ناشی از لطف الهی است. اگر او اینها را از تلاش و همت خود بداند، دچار نوعی شرک شده است.
3 – پرداختن به خواسته های دنیایی چون ثروت اندوزی، مقام جویی، شهرت طلبی و محبوبیت میان مردم، تباه کنندۀ سیر و سلوک است. اگر ثروت و مقام ابزاری برای ادارۀ زندگی خود و کمک به دیگران باشد، عبادت است و مانع راه کمال نخواهد بود.
4 – گاهی در مراحل سیر و سلوک روشنایی هایی برای سالک پدید می آید. سالک نباید با داشتن این حالهای لذت آ ور خود را در انتهای راه بپندارد. این روشنایی ها گاهی برای تشویق و تحریک سالک جهت ادامه دادن راه است نه آنکه مانع رشد و تعالی و ترقی و باعث ایستادن وی شود.
5 – در اوج سیر و سلوک، سالک به قدرتهای شگفت انگیزی چون آگاهی از دلها (فراست)، نا گفته ها، اخبار گذشته و آینده، تصرف و دخالت در امور مادی و جانها و ... می رسد. بازگو کردن و ارائۀ این توانایی ها به دیگران به عنوان کرامات، مانع از رسیدن به هدف است. هدف سالک، نشان دادن کرامات خود نیست، بلکه رسیدن به دیدار دوست بزرگت و ارزشمندتر از اینهاست.
6 – افراط و تفریط در ریاضت به ویژه افراط و زیاده روی، همواره مشکل اصلی اهل ریاضت بوده است. خلوت گزینی کوتاه مدت و ذکر و عبادت حق، ابزار کار سالک است لیکن سفارشهای فراوان و تأکید شده ای هم از سوی پیامبر و امامان معصوم در کمک به دیگران و حل مشکلات انسانها، ضرورت نیکویی کردند به پدر و مادر، دیدار خویشاوندان، زیارت برادران ایمانی و ... وجود دارد که به آنها نیز باید پرداخت. آنچه سیر و سلوک را در مسیر حقیقی خود حفظ می کند، عدالت و میانه روی و دوری از افراط و تفریط است.
برنامه های ریاضت
چکیده ای از سفارشهای بزرگان دین و اهل عرفان برای ریاضت و پرداختن به سیر و سلوک و سفر معنوی به شرح زیر است:
1 – توبۀ خالص، آگاهانه و کامل از گذشته و تباهی های خود، جبران حقوقی از مردم که نزد سالک مانده و پیمان بستن با خداوند و شرط کردن با خود برای باز نگشتن به گناه و اصلاح مستمرّ خود.
2 – عمل تمام و کامل به همۀ عبادتهای واجب چون نماز، روزه، خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر (البته در این آخری باید شرایط آن را در نظر داشت و حرکتی را که هم اکنون در جامعه با عنوان امر به معروف و نهی از منکر شاهد هستیم صحیح نمی باشد و دربر دارندۀ شرایط لازم نیست).
3 – اقدام به مستحباتی که از آنان لذت معنوی دریافت می داریم و به میل و خواست واقعی ما انجام می پذیرند از قبیل اقامۀ نماز در اول وقت یا نماز جماعت و توجه به نمازهای جمعه و عید و آیات یا ذکرهای مستحبی، نماز شب، شب زنده داری، روزه های مستحبی.
4 – خواندن قرآن و زیاد خواندن آن در هر حالی البته با تدبر و تأمل در معنای آن. اگر کم بخوانیم ولی توجه بیشتری داشته باشیم بهتر از آن است که زیاد بخوانیم و چیزی از آن نفهمیم.
5 – همواره وضو داشتن که وضو سلاح مؤمن است.
6 – تفکر در آیه ها و نشانه های الهی و عظمت جهان آفریشن و خود.
7 – ذکر مداوم در حالت فروتنی و خشوع و اگر حال آن پیش آمد گریه - اما نه به طور تصنعی - به درگاه حق و طلب آمرزش از پروردگار و نیز سجده های طولانی با ذکر.
8 – تلاش برای به دست آوردن روزی حلال و بی نیازی از مردم و پرهیز از خوردنی های حرام و حتی شبهه دار.
9 – توکل به خداوند و واگذاری کارها به او و صبر در گرفتاری ها و سختی ها.
10 – نگاه داشتن زبان از پرت و پلا گویی، دروغ، غیبت، تهمت، سخن چینی، بیهوده گویی، خندۀ زیادو نیز نگاه داشتن گوش از شنیدن اینها و هر چیز دیگری که بهرۀ دینی یا دنیایی ندارد. همینطور حفظ سایر اندامها از خطا و گناه.
11 - یاد مرگ را همواره در ذهن داشتن و آماده شدن برای سفر آخرت.
12 – مشارطه، مراقبه، محاسبه : یعنی در ابتدای سحر با خود شرط می کنیم که امروز تا جایی که در توان داریم از گناه دوری کنیم و به انجام کارهای نیک اقدام نماییم، در طول روز مراقبت می کنیم که به شرط خود عمل نماییم و شب هنگام قبل از خواب محاسبه می کنیم که تا چه اندازه به شرط خود عمل نمودیم. این کار اگر به کرات انجام شود و پیوستگی داشته باشد آثار عجیبی از قبل آن در سالک به جا خواهد گذاشت و او را در راه سلوک جلو خواهد انداخت. به طور خلاصه، مراقبت همیشگی از خود و محاسبۀ اعمال و رفتار روزانۀ خود و سرزنش و بازخواست نفس از بدکاریهایش در شب.
13 – اخلاص در همۀ کارها و انجام هر کاری تنها برای خداوند و جلب رضایت او و داشتن چنین نیتی برای همۀ کارها.
14 – آموختن دانش و افزایش معرفت، به صورت مداوم، به ویژه آموختن علم دین و آموزش آن به دیگران.
15 – با تواضع و فروتنی و با خلق و خوی خوب با دیگران رفتار کردن و دوری از خلق و خوهای زشت و نکوهیده.
16 – صلوات بسیار بر پیامبر و خاندانش و توجه به امام عصر.
17 – ترک همنشینی با غیر اولیای خداوند و استفاده از دانشمندان و استادان و افرادی که انسان را به یاد خداوند اندازند.
18 – کم خوردن، کم خفتن و کم گفتن را شعار خود ساختن که تأثیر حدی در نورانی شدن قلب دارد.
19 – زیارت مزار پیامبر و امامان به ویژه امام حسین (ع).
20 – رعایت حقوق دیگران و برآورده کردن نیازهای مردم و یاری آنان.
21 – راستگویی و پرهیز از دروغ در گفتار و کردار.
22 – اوقات و زمان را مهار کردند و در اختیار خود گرفتن و برنامه ریزی برای آن.
23 – امیدواری به آینده و نشاط و شادابی از رحمت و لطف الهی در همه حال.
دوستان عزیز و ارجمندم، بیایید همت کنیم و برای یکدیگر نیز دعا نماییم تا بتوانیم این موارد را انجام دهیم و در راه حق و حقیقت، برداشتن گامهای مؤثری را آغاز نماییم. آرزومند نیکبختی همۀ شما در همۀ زمانها و حالتها هستم تا رسیدن به آزادی و وصل مطلق.
هو